Τζενγκίς Χαν ή Τζιγγίς Χαν

(;1167 – περίχωρα του Νινγκ-Χσια, Χσι-Χσια 1227). Ηγεμονικός τίτλος που έδωσαν στον Τμουτζίν οι πιστοί οπαδοί του. Ο T., γιος του ευγενούς Γεσουγκέι Μπα’ατούρ, θεωρείται ο μεγαλύτερος Ασιάτης στρατηλάτης. Ορφανός σε ηλικία 10 ετών, μπήκε νεαρότατος στην υπηρεσία του ηγεμόνα των Κερεϊτών, Ονγκ Χαν Τογκρίλ, φανερώνοντας πολύ γρήγορα τόλμη, γενναιότητα και αγριότητα, έτσι που πολλοί Μογγόλοι ευγενείς συγκεντρώθηκαν γύρω του και τον ανακήρυξαν αρχηγό τους. Η απροσδόκητη άνοδος του νέου αυτού άστρου προκάλεσε τον συνασπισμό του Τογκρίλ με τον γενναίο φύλαρχο Γιαμούκα και τον βασιλιά των Ναϊμάνων, οι οποίοι κατατρόπωσαν τον Τ.X. αναγκάζοντάς τον να αποσυρθεί στα ανατολικά άκρα της Μογγολίας. Το 1203 όμως, αναδιοργανώνοντας τον στρατό του, ο Τ.X. ξανάρχισε τον αγώνα, νίκησε και σκότωσε τον πρώην αρχηγό του Ονγκ Χαν, ενώ οι Κερεΐτες διασκορπίστηκαν, ύστερα από διαταγή του, μεταξύ των διαφόρων πιστών σε αυτόν φυλών. Την ίδια τύχη είχαν τον επόμενο χρόνο ο Γιαμούκα και οι ακόλουθοί του, ενώ ο βασιλιάς των Ναϊμάνων έπεφτε στο πεδίο της μάχης. Το 1206, μεγάλη συνέλευση Μογγόλων ευγενών τον ανακήρυξε Χαν. Ενώνοντας τις μογγολικές και τις τουρκομογγολικές φυλές της Γκόμπι κάτω από το σκήπτρο του και οργανώνοντας τον στρατό με βάση μια σιδερένια πειθαρχία, ο Τ.X. ξανάρχισε το επεκτατικό του έργο, στο οποίο αναδείχτηκε η στρατιωτική μεγαλοφυΐα του. Το 1209 το βασίλειο Χσι-Χσια γινόταν φόρου υποτελές. Μερικά χρόνια αργότερα όλη η Μαντζουρία βρισκόταν στην εξουσία του, το 1215 κατακτήθηκε το Πεκίνο, το 1218 έπεφτε το βασίλειο των Κιουτσλιούκ στο Καζαχστάν, ενώ μεταξύ 1220 και 1221 κατακτούσε και λεηλατούσε τη Χοτζέντ, την Μπουχάρα, τη Σαμαρκάνδη, την Ουργκέντζη στην Υπεροξιανή, την Τιφλίδα στη Γεωργία και τη Σουντάκ στην Κριμαία. Με μια γρήγορη εκστρατεία λεηλατούσε εν τω μεταξύ ολόκληρο το Αφγανιστάν, ενώ ένας από τους στρατηγούς του κατέστρεφε τις συνασπισμένες δυνάμεις των Ουκρανών ηγεμόνων στον ποταμό Κάλκα. Μερικές μέρες μετά τον θάνατό του, σύμφωνα με τις τελευταίες θελήσεις του, σφαγιάστηκε ολόκληρος ο πληθυσμός της Νινγκ-Χσια, πρωτεύουσας του Χσι-Χσια. Ο Τ.X. χαρακτηρίστηκε επί πολλές γενεές ως άγριος και βάρβαρος καταστροφέας: ένας Ασιάτης Αττίλας. Σήμερα όμως, υπάρχει τάση να δίνεται μεγαλύτερη σημασία στη στρατηγική του ιδιοφυΐα και στο μεγάλο οργανωτικό του ταλέντο, γιατί η αγριότητα που συνόδευε τις επιχειρήσεις του, πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της πρωτόγονης νοοτροπίας των νομάδων, που αποτελούσαν τον λαό του. Ο Τζένγκις Χαν, ο μεγαλύτερος Ασιάτης κατακτητής, ορίζει το γιο του υπαρχηγό. Μικρογραφία του 16ου αι. (Εθνική Βιβλιοθήκη, Τεχεράνη).